«نشست‌های العقبه» بستری جهانی برای مبارزه با تروریسم

ابتکار نشست‌های العقبه به‌عنوان یک مدل جهانی در مبارزه با تروریسم، نقش اردن را از یک کشور کوچک منطقه‌ای به شریکی جهانی با تأثیر راهبردی در امنیت بین‌المللی ارتقاء داده است. این ابتکار نشان می‌دهد که با اراده سیاسی، رویکرد واقع‌گرایانه و دیپلماسی هوشمندانه، حتی کشورهایی با منابع محدود می‌توانند در تحولات جهانی نقش‌آفرین باشند.

«نشست‌های العقبه»  بستری جهانی برای مبارزه با تروریسم

نشست رم و آغاز دوباره توجه جهانی

در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۵، ملک عبدالله دوم پادشاه اردن و جورجیا ملونی نخست‌وزیر ایتالیا، دور جدید «نشست‌های العقبه» را در رم برگزار کردند. این نشست بر تقویت همکاری بین‌المللی برای مقابله با تروریسم در غرب آفریقا تمرکز داشت و با حضور مقامات و نهادهای بین‌المللی همراه بود. در حاشیه نشست، پادشاه اردن دیدارهای دوجانبه‌ای با رهبران و وزرای خارجه برخی کشورها داشت.

پیدایش ابتکار العقبه؛ از واکنش تا رهبری

ابتکار «نشست‌های العقبه» در سال ۲۰۱۵ و در اوج تهدید داعش، به ابتکار اردن شکل گرفت. هدف آن، عبور از رویکردهای سنتی در مقابله با تروریسم و ایجاد یک چارچوب مشارکتی، واقع‌گرایانه و چندلایه برای پاسخ به تهدیدی جهانی بود. اردن، به‌جای سیاست واکنشی، تصمیم گرفت ابتکار عمل را به‌دست بگیرد.

اهداف کلان و ویژگی‌های متمایز نشست‌های العقبه

این ابتکار با ویژگی‌های خاصی شناخته می‌شود:

1. تمرکز بر پیشگیری از تروریسم و خشکاندن ریشه‌های افراط‌گرایی، نه فقط مقابله نظامی.

2. عملگرایی و نتیجه‌محوری به‌جای بیانیه‌های تشریفاتی.

3. تبادل اطلاعات امنیتی، تجارب عملیاتی و آموزش تخصصی بین کشورهای شرکت‌کننده.

4. نگاه فراگیر و بین‌منطقه‌ای به تهدیدات امنیتی در سراسر جهان.

ملک عبدالله دوم بارها تأکید کرده که تروریسم صرفاً تهدیدی نظامی نیست؛ بلکه یک چالش فکری، اقتصادی و اجتماعی نیز هست.

ابعاد و دامنه جهانی ابتکار

از سال ۲۰۱۵ تاکنون ۳۴ نشست العقبه برگزار شده که ۱۱ مورد آن در سطح سران کشورها بوده است.

۱۴ کشور از جمله ایتالیا، آمریکا، نیجریه، اندونزی، هلند، نروژ و اسپانیا میزبان نشست‌ها بوده‌اند.

موضوعات نشست‌ها به مناطق مختلفی چون شرق و غرب آفریقا، بالکان، جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین پرداخته‌اند.

تمرکز این نشست‌ها بر کشورهای آسیب‌پذیر با امنیت شکننده مانند مالی، نیجر، سومالی، فیلیپین و کشورهای بالکان است.

این تنوع جغرافیایی باعث شده ابتکار العقبه از یک پروژه منطقه‌ای به پروژه‌ای جهانی با مالکیت مشترک تبدیل شود؛ با این حال، رهبری فکری و سیاسی آن در دست اردن باقی مانده است.

نتایج و دستاوردهای عملی

نشست‌های العقبه در چند محور نتایج قابل‌توجهی به‌دنبال داشته‌اند:

الف) تقویت همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی جهانی

کشورها توانسته‌اند به تبادل سریع‌تر و مؤثرتر اطلاعات امنیتی بپردازند، شبکه‌های مالی تروریست‌ها را شناسایی و تحرکات آن‌ها را رهگیری کنند.

ب) تدوین برنامه‌های مشترک مقابله با تروریسم

برنامه‌هایی برای مقابله با قاچاق سلاح، پول‌شویی، و پشتیبانی لجستیکی از گروه‌های تروریستی تدوین شده است.

ج) افزایش ظرفیت داخلی کشورهای شرکت‌کننده

از طریق آموزش، تأسیس مراکز مطالعاتی و برنامه‌های آگاهی‌بخشی، توان داخلی کشورها برای مقابله با افراط‌گرایی تقویت شده است.

د) تقویت گفت‌وگوی منطقه‌ای و بین‌المللی

العقبه به پل ارتباطی میان جهان عرب، آفریقا، اروپا و آسیا تبدیل شده و زمینه‌ساز اعتماد متقابل میان دولت‌ها در حوزه امنیت شده است.

مبارزه با تروریسم سایبری و افراط‌گرایی آنلاین

با گسترش تروریسم در فضای مجازی، نشست‌های العقبه به موضوعاتی چون:

گرگ‌های تنها؛

جذب نیرو از طریق اینترنت؛

تروریسم سایبری و دیجیتال؛

و افراط‌گرایی فکری در پلتفرم‌های آنلاین؛ پرداخته‌اند و بر توسعه فناوری‌های نظارتی و آموزش تخصصی برای مقابله با این پدیده‌ها تمرکز داشته‌اند.

شراکت‌های گسترده بین‌المللی

ابتکار العقبه با طیف وسیعی از شرکای جهانی همکاری دارد:

سازمان ملل متحد (به‌ویژه در نشست‌های حاشیه مجمع عمومی)؛

ائتلاف جهانی ضد داعش؛

کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اتحادیه آفریقا و سازمان همکاری اسلامی؛

کشورهایی چون آمریکا، بریتانیا، فرانسه، اسپانیا، هلند، نروژ و اندونزی؛ این همکاری‌ها علاوه بر سطح سیاسی، در سطح فنی، امنیتی و عملیاتی نیز گسترش یافته است.

ابعاد انسانی، فکری و فرهنگی ابتکار اردن

ابتکار العقبه تنها امنیت‌محور نیست؛ بلکه به بُعد انسانی تروریسم نیز توجه دارد:

برنامه‌هایی برای بازپروری افراط‌گرایان؛

حمایت از جوامع آسیب‌دیده؛

افزایش مشارکت زنان و جوانان در پیشگیری از افراط‌گرایی.

همچنین، اردن نقش فعالی در گفتمان دینی ایفا کرده است که مهمترین اقدامات آن عبارتند از:

پیام امان (۲۰۰۴) برای مقابله با تکفیر و افراط‌گرایی؛

آموزش علما و امامان برای ترویج اسلام میانه‌رو و صلح‌طلب.

نقش کلیدی اردن در امنیت جهانی

با وجود منابع محدود، اردن با ثبات سیاسی، نهادهای امنیتی حرفه‌ای و دیپلماسی متعادل، توانسته است به:

مرجع فکری و امنیتی در سطح جهانی؛

میانجی مؤثر در همکاری‌های بین‌المللی؛

و پیشگام در دیپلماسی امنیتی نوین تبدیل شود.

عقبه؛ سکوی جهانی برای امنیت مشترک

شهر بندری عقبه، تنها محل برگزاری نشست‌ها نیست؛ بلکه به نماد همکاری جهانی، گفت‌وگوی امنیتی و هم‌افزایی منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.

جمع‌بندی

ابتکار نشست‌های العقبه، به رهبری ملک عبدالله دوم، امروز به یکی از مهم‌ترین الگوهای جهانی مبارزه با تروریسم تبدیل شده است. با تأکید بر اقدام پیش‌دستانه، همکاری فراگیر، مقابله فکری با افراط‌گرایی و رویکرد عمل‌گرایانه، این ابتکار توانسته است:

گفتمان جدیدی از امنیت بین‌المللی را شکل دهد؛

همکاری جهانی را از گفتار به عمل تبدیل کند؛

و نقش اردن را از یک کشور منطقه‌ای به بازیگری جهانی در امنیت پایدار ارتقا دهد.